De Lage Landen zijn mogelijk weer geschikt als leefgebied voor de kroeskoppelikaan. Dat staat in een onderzoeksrapport dat op 15 oktober in Diergaarde Blijdorp aangeboden werd aan de Nederlandse Vogelbescherming en het Vlaamse Natuurpunt. Vijfhonderd jaar geleden verdween deze soort, die tot de grootste watervogels ter wereld behoort, uit Noordwest-Europa door inpoldering en jacht.

Natuurontwikkeling

De afgelopen vijftig jaar is veel vooruitgang geboekt qua waterkwaliteit in Nederland. Hoewel het zeker nog beter kan, worden er steeds minder afvalstoffen geloosd in het milieu. Ook is er meer ruimte gekomen voor zoetwaternatuur, bijvoorbeeld door de aanleg van de Marker Wadden. Aan de hand van o.a. cijfers over de visstand – en met een schuin oog op de gedragingen van de aalscholver – hebben de onderzoekers potentiële pelikaanclusters in kaart gebracht.

Het meest geschikte gebied ligt in Noord-Nederland: het IJsselmeer, de Friese meren en de Weerribben-Wieden. Ook de Biesbosch en het Haringvliet zijn kanshebbers. Zones waar waarschijnlijk geen nesten gesticht zouden worden, maar waar wel gevist kan worden, zijn het Lauwersmeer, de Westerschelde, de Gelderse Poort en de plassen tussen Amsterdam en Utrecht.

De onderzoekers stellen dat de pelikaan als ‘ambassadeur’ voor moerasecosystemen kan dienen. Maatregelen die getroffen zouden worden om deze soort te verwelkomen, zouden wel eens positief kunnen uitpakken voor allerlei andere dieren. Ook past de pelikaan goed in het rijtje van diersoorten die recentelijk Nederland ‘herontdekt’ hebben als leefgebied: denk aan de kraanvogel, zeearend en visarend, maar ook de otter, bever, steur en wolf.

Herintroductie

Een eventuele terugkeer van de pelikaan zal echter alleen kunnen plaatsvinden met doelgerichte herintroducties. Heden ten dage broedt de kroeskoppelikaan namelijk alleen nog op de Balkan en in Centraal-Azië, met overwinteringsgebieden in het Midden-Oosten, India en China. De kans dat een groepje pelikanen toevallig het IJsselmeer koloniseert, is dus nihil. Wegens ons gematigde klimaat verwachten de onderzoekers overigens niet dat een losgelaten kolonie zou migreren in de winter.

Daarnaast schatten de onderzoekers dat een robuuste pelikaanpopulatie (d.w.z. bestendig tegen magere jaren en inteelt) minimaal 250 paartjes zou tellen. Voor méér dieren dan dat is waarschijnlijk ook geen plek in Nederland, zowel qua nestlocaties als qua voedsel. Dit zijn allemaal aspecten die nog in meer detail bestudeerd moeten worden. Ook benadrukt het rapport dat samenwerking met Duitsland en het Verenigd Koninkrijk de kans op een succesvolle herintroductie zou vergroten.

Beeldvorming

Wellicht dat een van de grootste obstakels maatschappelijke opinie zou zijn. Doordat de kroeskoppelikaan een groot dier is, moeten ze ook veel vis vangen. Een hoge visdichtheid is dus van belang: als de vispopulatie in een gebied eenmaal begint te dalen, laat de pelikaan zulke wateren al snel links liggen. De pelikaan heeft daardoor geen wezenlijke impact op het ecosysteem. Maar ja, boeren beklagen zich ook over de wolf, terwijl loslopende honden jaarlijks veel meer schade aanrichten. Enige weerstand vanuit de visserij is dus te verwachten. Over zulk debat moet van tevoren nagedacht worden.

Ook moet worden voorkomen dat zo’n herintroductieproject andere ecologische problemen in Nederland overschaduwt. Veel plantensoorten liggen nog altijd onder druk door de excessieve uitstoot van stikstofverbindingen, insectenpopulaties verkeren in vrije val en ook weidevogels zijn steeds zeldzamer. Het is niet de bedoeling dat het pelikanendossier het politieke draagvlak en de fondsenwerving voor dat soort kwesties ondermijnt.

Vervolgonderzoek

Het is geen geen kant-en-klare routekaart dus, deze analyse. Wel is het een mooi beginpunt voor verder onderzoek naar dit onderwerp. Het rapport is geschreven door Gijs Kurstjens (Kurstjens Ecologisch Adviesbureau), Chris van Turnhout (Stichting SOVON), Joep de Leeuw (Universiteit Wageningen) en Geert Spanoghe (INBO). De studie is uitgevoerd in opdracht van negen organisaties, waaronder ARK Natuurontwikkeling, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Diergaarde Blijdorp, IUCN NL en Pelican Way of LIFE.

Op 14 november zal Maarten Vis, hoofd van de vogelafdeling van Blijdorp, een lezing geven aan de Vrienden van Blijdorp over het lot van de pelikaan. Meer informatie daarover is te vinden op de website van de vereniging.

Foto: Cor de Gier (BB-Facebook)