Donderslag bij heldere hemel. Diergaarde Blijdorp heeft vandaag het overlijden van de befaamde gorilla Bokito aangekondigd. De zilverrug lag al enkele dagen in de lappenmand. Dat was voor de dierentuin reden om hem onder narcose te brengen, zodat ze hem nader konden onderzoeken. Tijdens de operatie hield zijn hart echter op met werken. De shock is groot in Rotterdam. Bokito is 27 jaar oud geworden. 

Gorilla’s zijn slimme en sociale dieren. De groep heeft dan ook ook de tijd gekregen om afscheid te nemen van hun leider. De komende dagen worden bezoekers geweerd van het Mensapengebouw, zodat de familie deze zware periode in alle rust kan doorbrengen. Blijdorp tast nog altijd in het duister over wat er nou precies fout gegaan is. Het lichaam van Bokito is inmiddels overgebracht naar de Universiteit Utrecht voor autopsie.

Half mens, half aap

Bokito werd in maart 1996 geboren in Zoo Berlin als zoontje van Derrick en M’penzi. Helaas had hij een roerige start: zijn moeder kon niet voor hem zorgen, waardoor zijn vaste verzorger Reimon Opitz die taak op zich nam. Hij nam het baby-aapje in huis, gaf hem elke drie uur de fles en deed hem zelfs een luier aan. Bezoekjes aan het restaurant, meegaan op vakantie: niks was te gek. Bokito werd eigenlijk als mens opgevoed.

Tegenwoordig zie je zulke ‘handopfok’ maar zelden in dierentuinen. Zelfs in de jaren ’90 was het al een uiterst controversiële situatie. Doorgaans resulteert de metaforische fles op latere leeftijd namelijk in serieuze psychologische problemen. Ook Bokito had het zwaar toen hij als puber voor het eerst teruggeplaatst werd bij zijn soortgenoten. Hij was een buitenbeentje en uiteindelijk begon hij zelfs stereotype gedrag (’tikjes’ gerelateerd aan stress) te vertonen. In 2004 ontsnapte hij niet één, maar twee keer uit zijn onderkomen in Berlijn. Daarbij klom hij over een drie meter hoge glazen wand. Toentertijd konden de verzorgers hem bij zijn handen nemen en met hem terugwandelen naar zijn verblijf.

Op reis naar Rotterdam

Rond dezelfde tijd speelden twee verschillende gorilla-vraagstukken in de Maasstad. Ten eerste was Blijdorp op zoek naar een nieuwe zilverrug voor hun eigen familiegroep, na het vertrek van de welbekende Ernst. Ten tweede fungeerde Rotterdam als coördinator voor een groot transport van Europese gorilla’s naar China. Ook daar ontbrak het nog aan een aanvoerder.

In 2005 arriveerde daarom een tweetal heren: de imposante Dango, de beoogde troonopvolger voor Blijdorp, en de nog wat slungelige Bokito, bestemd voor China. Bokito bleek bij zijn kennismaking met zijn mede-emigranten een zachtaardige heer te zijn, wat de verzorgers aan het denken zette. De familiegroep telde immers nog de provocatieve kleuter Thomas, die onder een krachtpatser zoals Dango wel eens verstoten zou kunnen worden. Bovendien had Blijdorp meer ervaring met gorilla’s dan hun collega’s in Shanghai, wat betekent dat Bokito’s gedragsproblematiek hier beter gemonitord en aangepakt kon worden…

Bokito’s stapsgewijze kennismaking met de groep verliep feilloos. Binnen een paar maanden waren drie vrouwtjes al zwanger van hem, waarmee duidelijk werd dat Bokito een blijvertje was. Luena overleed tijdens haar bevalling, maar eind 2006 beviel Aya van een gezonde dochter, Adira, en 2007 werd ingeluid met de geboorte van Tamani’s jong Thirza. Bokito bleek een even zorgzame vader te zijn als gehoopt.

Vlam in de pan

Met het vaderschap komen ook een heleboel emoties kijken. Dat Bokito’s hormonen hoogtijdagen vierden, zag je wel aan hoe snel hij veranderde in een spierbundel met die karakteristieke zilveren rug. Toch stond Bokito ook altijd nog met één been in de wereld der mensen. Hij stond erom bekend dat hij contact zocht met bezoekers. Met één vrouwelijke stamgast in het bijzonder, Yvonne de Horde, begon hij een band te ontwikkelen. Maar ja, na een paar uurtjes hield zij het natuurlijk weer voor gezien. Voor Bokito moet het frustrerend geweest zijn.

De datum is 18 mei 2007. Het is de dag na Hemelvaart, het zonnetje schijnt. De dierentuin viert zijn 150ste verjaardag, waarvoor een maandje eerder zelfs koningin Beatrix op bezoek gekomen was. Het is topdrukte op de wandelpaadjes in Blijdorp. De voltallige Bokito-clan bevindt zich op hun weelderige eiland en trekt veel bekijks.

De ervaring leert dat het best fijn is voor mensapen in gevangenschap, een beetje stimulans in de vorm van pottenkijkers. Maar er bestaat ook zoiets als te veel prikkels, vooral wanneer het topdrukte is in het park. Een groepje kinderen gooit met steentjes naar Bokito. En dan spot Bokito het bekende gezicht van mevrouw De Horde in de mensenmassa.

Het was een sprong die niemand voor mogelijk hield, maar Bokito bewees dat iedereen ernaast zat. Hij wist een sloot van 3,5 meter breed te overbruggen en knalde dwars door het prikdraad heen. Eerste leefde hij zich uit op De Horde, waarna hij zich richting het Oewanja Lodge restaurant begaf. Dat Bokito daar veilig ingesloten en verdoofd kon worden, is de enige reden dat hij niet doodgeschoten is. Uiteindelijk raakte alleen De Horde ernstig gewond.

Met zijn miraculeuze sprong veroverde Bokito wereldwijd krantenkoppen. Om ervoor te zorgen dat zoiets nooit meer zou gebeuren, is het verblijf in Rotterdam flink onder handen genomen. Ook werd het visuele contact met bezoekers voortaan geminimaliseerd. ‘Bokitoproof’ werd eind 2007 uitgeroepen tot woord van het jaar.

Achter de muur

Sinds zijn ontsnapping is Bokito flink veranderd. Hij heeft zich ontplooid tot een rustige en zelfverzekerde leider. In 2009 adopteerde hij liefdevol de Duitse weesgorilla Nasibu, waarmee hij Nasibu behoedde voor de traumatiserende handopfok waar hij al die jaren terug zelf aan blootgesteld was. Over deze ontroerende en later ook gespannen saga schreven wij in 2022 al een uitgebreid artikel, toen Nasibu definitief het nest verliet. Een andere schokgolf die de groep dankzij het leiderschap van Bokito kalm trotseerde, was het overlijden van de geliefde ‘oma’ Annet in 2021. Vergeet ook niet de corona-uitbraak bij de gorilla’s datzelfde jaar.

In totaal heeft Bokito tussen 2006 en 2022 tien kinderen op de wereld gezet. Twee daarvan zijn op zeer jonge leeftijd overleden: Luena’s jong (2006) en Tamu (2011). Thirza (2007) vloog in 2015 uit naar Engeland, maar overleed daar in 2016. Met de rest van Bokito’s nageslacht gaat het goed. Adira (2006) woont alweer enkele jaren in Zwitserland en Tuena (2009) vertoeft in Beekse Bergen. Ayba (2010), Tonka (2012), Aybo (2014), Thabo (2015) en Ajabu (2022) wonen allemaal nog bij hun ouders thuis in Rotterdam.

Het plotselinge verlies van Bokito is een grote klap voor Diergaarde Blijdorp. Veel is momenteel nog onduidelijk. Blijdorper Bende wenst alle vaste bezoekers, (oud-)verzorgers en natuurlijk ook de gorilla’s sterkte toe.

Foto: Patrick Kruizinga (BB-Facebook). Westelijke laaglandgorilla Bokito (1996-2023).

Westelijke laaglandgorilla Nasibu heeft afscheid genomen van Rotterdam. Pairi Daiza, in Wallonië, is zijn nieuwe adres. De verzorgers en vaste bezoekers van Blijdorp gaan hem missen, maar tegelijkertijd is zijn vertrek een feestelijke aangelegenheid. Het transport van Nasibu was namelijk jarenlang onderhevig aan vertragingen en onduidelijkheid.

Schot in het duister

In 2007 werd Nasibu geboren in de dierentuin van Frankfurt, met Rebecca als moeder en Matze als vader. Matze was toen al vijftig jaar oud en kort na Nasibu’s eerste verjaardag overleed hij. Matzes plaatsvervanger, Viatu, moest echter niets weten van zijn stiefzoon. Nasibu was zijn leven niet zeker in Frankfurt en daarom werd, na veel wikken en wegen, besloten om de gehavende kleuter te scheiden van zijn familie en elders een tweede kans te bieden.

De Blijdorp-stam was de uitgelezen kandidaat: toen Bokito enkele jaren eerder het stokje had overgenomen van zilverrug Ernst, had hij zich liefdevol ontfermt over de kleintjes. Toch bleef de introductie spannend. Uiteindelijk was het – ironisch genoeg – vooral Bokito’s eerdere adoptiezoon, Thomas, die enige moeite had met de nieuwkomer. Binnen enkele maanden was de integratie van Nasibu voltooid. Op YouTube is een filmpje uit 2016 te vinden van een stoeipartij tussen Bokito en Nasibu. Nogal een verschil met het beeld dat veel Nederlanders eerst van Bokito hadden, dat van een temperamentvolle, ontsnapgrage slungel. Nasibu’s speelse persoonlijkheid was een wezenlijke verrijking voor de groep, en werd soms ook gekopieerd door de mensapen die toentertijd geboren werden.

Spanning

Zulke dikke vrienden bleven de mannen echter niet voor eeuwig. Omstreeks 2017 was Nasibu’s puberteit goed en wel begonnen. Zijn stoeigedrag veranderde, langzaam maar zeker, in serieuzere krachtmetingen. Bokito hoefde zich geen zorgen te maken, maar zwakkere leden van de groep wel degelijk. Nasibu’s voornaamste conflict ontstond tussen hem en Annet. Annet was de moeder-overste van de groep. Haar dagen als fokvrouwtje lagen achter haar, daarvoor was ze te oud, en daardoor bungelde ze samen met Nasibu onderaan de rangorde.

Eerst verzette Annet zich, onverschrokken als vanouds, tegen de spierballentaal van Nasibu. Naarmate Nasibu volwassener werd en Annet verder aftakelde, veranderde de dynamiek. Voederschema’s moesten worden aangepast zodat Annet nog aan haar kostje kon komen en regelmatig stopten de verzorgers haar stiekem wat extra’s toe. De spanning in de groep liep op.

Alle ogen waren gericht op de fokcoördinator in Apenheul, wiens taak het was om een nieuw thuis te vinden voor Nasibu. Helaas was zijn familie al rijkelijk vertegenwoordigd in Europa, dus een rol als fokman leek onwaarschijnlijk. Dat betekende dat er gezocht moest worden naar een geschikt mannengroepje, maar ook dat bleek moeilijk. In mannengroepen heerst vaak een fragiel evenwicht. Daarom blijven die groepen doorgaans klein en wordt er zo weinig mogelijk geschoven. Lange tijd was de hoop gevestigd op een mannengroep in een Deense dierentuin maar dat ging uiteindelijk toch niet door. Vooralsnog zou het handhaven van de vrede in Blijdorp de taak van Bokito blijven.

Vlam in de pan

De escalatie vond begin 2018 plaats. De Vrienden van Blijdorp schreven nadien: ”In het wild zie je dat een mannetje door de zilverrug wordt weggejaagd. Deze man verdwijnt dan niet meteen, hij blijft nog een tijdje aan de buitenrand van de groep. Soms komt hij weer terug, dan wordt hij weer weggejaagd. Bij dieren in gevangenschap sta je als verzorgers dan voor een flinke uitdaging. Aan de ene kant wil je dat de dieren zo veel mogelijk hun natuurlijke proces kunnen volgen, aan de andere kant wil je niet dat dieren onnodig gewond raken.” De verzorgers voelden de bui hangen en verplaatsten de naburige mangabeys, zodat hun deel van het Mensapengebouw als extra uitwijkmogelijkheid voor de gorilla’s kon dienen.

Nasibu zonderde zich steeds vaker af in delen van het binnenverblijf, het proces leek vredig te verlopen. Begin 2018 overschreed Nasibu echter een grens van Bokito: hij paarde met een van de vrouwtjes. Zijn aanwezigheid in de groep werd niet langer getolereerd en Nasibu werd het oude verblijf van de mangabeys ingejaagd. De schuif viel dicht en de scheiding van Nasibu van de groep was definitief. Het heeft enige tijd geduurd voordat de rust wederkeerde in de gorillagroep.

Perspectief

Een jongvolwassen gorilla kan best een tijdje zelfstandig leven. Blijdorp hield de groep soms een dagje binnen en dan mocht Nasibu de benen strekken in het buitenverblijf. Als de verzorgers een gaatje in hun rooster hadden, dan besteedden ze die aan het entertainen van de puber. Toch moest er wel degelijk een nieuwe thuishaven gevonden worden voor Nasibu.

De fokcoördinator had ondertussen niet stilgezeten en had een oplossing gevonden down-under. Orana Wildlife Park in Nieuw-Zeeland had in 2015 een nieuw gorillacomplex gebouwd, dat twee buitenverblijven telt. In het ene verblijf woonde reeds een kleine mannengroep, het andere perk werd tijdelijk gebruikt om orang-oetangs te huisvesten. Zij woonden eigenlijk in de Auckland Zoo, maar hun verblijf werd gerenoveerd en Orana ving de dieren op. De verbouwing in Auckland zou tot 2019 duren, waarna de orang-oetangs weer zouden vertrekken en Orana ruimte zou hebben voor de komst van Nasibu, alsmede enkele vrouwelijke gorilla’s.

De werkzaamheden in Auckland liepen echter uit, pas in maart 2020 verlieten de orang-oetangs Orana. Mocht dat nou tevens de maand zijn dat de COVID-19-pandemie uitbrak… De grenzen van Nieuw-Zeeland zijn sindsdien nagenoeg geheel gesloten en het internationale transport van primaten is ook onderhevig aan allerlei beperkingen.

Met weinig uitzicht op vooruitgang is daarom besloten om af te zien van Nasibu’s emigratie naar Nieuw-Zeeland voor nu. Pairi Daiza is dus het nieuwe bezoekadres van Nasibu, waar hij een ruim verblijf mag betrekken. Aanvankelijk was het de bedoeling dat hij hier in een mannengroep geplaatst zou worden, maar daar is de fokcoördinator sindsdien op teruggekomen. De nieuwste inzichten zijn dat Europa wel een paar Nasibu-Juniors kan gebruiken. Hij mag zijn charmes gaan beproeven met de vrouwtjes Uzuri (Duisburg, 2008) en Gasira (Keulen, 2010). Wie weet wordt hij wel net zo’n goede zilverrug als z’n adoptievader…

Dit artikel is geschreven met dank aan ”@Joost” op laafsekikkers.be, die zich verdiept heeft in de stand van zaken in Nieuw-Zeeland.

Foto: Johanna Kok (BB-Facebook). Nasibu speelt met een jonge gorilla.