Diep in de Diergaarde ligt een imperium verscholen: het is het domein van de tijger, de grootste katachtige ter wereld. Zo’n formidabel roofdier behoeft dan ook een passende entree: om bij het verblijf te komen, daal je af via kronkelende paden waar je kennis maakt met de wereld van de keizer van de jungle: een krachtig roofdier, maar onder schot gehouden door de mensheid. Kom op audiëntie bij de gestreepte monarch die loert vanuit de bosjes…

De Tijgerkreek is een geschenk van de vereniging Vrienden van Blijdorp. Rond de eeuwwisseling was hier niets meer dan drie betonnen bakken waar zeeleeuwen, zeeberen en ijsberen werden gehouden. Gelukkig zag men toen in dat dit niet meer goedgepraat kon worden en kregen de inwoners betere onderkomens – de Vrienden zamelden prompt bijna zeven ton in om een stukje Azië te creëren. Overigens kon het verblijf niet, zoals gehoopt werd, in jubileumjaar 2003 worden opgeleverd, maar in 2005. Als je goed kijkt, kan je tussen de bamboe nog steeds de reden zien: de oorspronkelijke contouren van het zeezoogdierencomplex behoren tot het monumentale ontwerp van de Diergaarde en dat betekent dat het verkrijgen van de benodigde vergunningen een ingewikkelde klus is.

De laatsten der Mohikanen?

Dwars door het Midden-Oosten schenkt de rivier de Tigris, vernoemd naar het oude Perzische woord voor ‘snel’, leven aan de woestijn. Het is datzelfde woord dat de Grieken uiteindelijk zouden overnemen voor de gestreepte, vliegensvlugge carnivoor waar zij kennis mee maakten door de exemplaren die oostelijk Turkije bewoonden. Tegenwoordig zijn tijgers een icoon voor het gehele Aziatische continent: het natuurlijke verspreidingsgebied van de tijger is immers niet gelimiteerd tot de oostelijke uithoeken van de Klassieke Wereld, maar strekt zich helemaal uit tot de Russische oostkust. Doordat de vele populaties van elkaar geïsoleerd zijn geraakt door deze immense afstanden, hebben zich in de loop der jaren diverse ondersoorten ontwikkeld, ieder met hun eigen aanpassingen aan hun specifieke leefgebied.

De tijger is al vele jaren een van de gezichten van de race tegen extinctie. Dit is niet onterecht: als toppredator in hun habitat kan een heel ecosysteem instorten met hun ondergang. Al zo lang als tijgerpopulaties worden bijgehouden, is een dalende trend te zien. Terwijl het begin van de twintigste eeuw werd ingeluid met zo’n 100.000 tijgers resterend, was dat in de jaren ’70 afgenomen tot zo’n 40.000 tijgers in het wild en was dat oorspronkelijke getal rond de eeuwwisseling een pijnlijke 96% kleiner – 4.000 tijgers, verdeeld over nog maar vijf ondersoorten. Nadat in de jaren ’40 de Balinese tijger al uitgestorven was, volgden de jaren ’70 en ’80 de Kaspische en Javaanse tijger in zijn voetsporen.

Sinds de vroege jaren ’70 zijn er geen Zuid-Chinese tijgers meer in het wild waargenomen. Hun fokprogramma, in Oost-Azië en Zuid-Afrika gelokaliseerd, wordt geteisterd door de gevolgen van generatielange inteelt en kruisingen met niet-raszuivere tijgers, waardoor het erop lijkt dat het slechts een kwestie van tijd is voordat ook de Zuid-Chinese tijger definitief verdwijnt. Sinds 2010 zijn er wel kleine successen geboekt: zo werd, voor het eerst in decennia, een toename waargenomen bij de wilde populaties van de Siberische en Bengaalse tijgers. Recentere rapporten lijken echter te suggereren dat deze voorspoed kort geleefd was, als er überhaupt ooit sprake is geweest van echt herstel…

In Diergaarde Blijdorp wordt gewerkt met de Sumatraanse tijger. Het is de enige levende vertegenwoordiger van de tijgersoorten van de Soenda-Eilanden en daarom genetisch belangrijk. Studies hebben bevonden dat de Sumatraanse tijger (en dus mogelijk de andere Soenda-Eiland-soorten) een stuk minder nauw verwant is aan de ondersoorten van het vasteland dan die ondersoorten onderling: mogelijk is het een geheel aparte soort. De Sumatraanse tijger heeft het zwaar te verduren gehad in het wild de afgelopen decennia: in de jaren ’80 zou er nog een duizendtal Sumatraanse tijgers in het wild zijn geweest, tegenwoordig ligt dat aantal rond de 400.

Hoewel stropers vaak als grootste verantwoordelijke worden gezien voor deze ecologische ramp, is dat niet waar. De jacht op tijgers voor de zwarte markt heeft zeker zijn tol geëist (ieder jaar worden er in totaal zo’n 100 gestroopt), maar verreweg de grootste bedreiging voor de tijger is de vernietiging van leefgebied. Zo is in de afgelopen 22 jaar meer dan 50% van het leefgebied van de Sumatraanse tijger vernietigd, wat niet alleen een directe impact heeft op beschikbare voedselbronnen en territoria, maar ook de verschillende populaties versnippert en zo voortplanting bemoeilijkt. Zeven reservaten in noordelijk Sumatra bieden een heenkomen aan verreweg de meeste Sumatraanse tijgers, al vindt zelfs hier vaak illegale houtkap plaats. De exponentieel groeiende vraag naar palmolie is de schuldige: brood, noedels, chocolade, pizza, boter en zelfs lipstick en shampoo verbruiken grote hoeveelheden hiervan. Het is een handel waarin ongekend veel gefraudeerd wordt met duurzaamheidskeurmerken.

De Sumatraanse tijger is, sinds het uitsterven van de Balinese ondersoort, de kleinste tijgervariant, met een maximumgewicht van zo’n 150 kilo en een lengte van niet meer dan tweeënhalf meter. Uit observaties in het wild is gebleken dat ze een sterke voorkeur hebben voor oerbossen die geenszins geschaad zijn door menselijke activiteit: oude bomen, dichte bosjes en dikke lagen gevallen gebladerte. Dit is ook de verklaring voor hun grootte: doordat ze kleiner zijn, zijn ze veel wendbaarder in de dichte bebossing. Het wordt gedacht dat de tijger van het vaste land is gemigreerd naar de Soenda-Eilanden tijdens de laatste ijstijd, toen de zeespiegel lager was en de zeestraten waren drooggevallen. Net als andere tijgers, zijn ze zeer behendig in het water. Behalve door hun omvang vallen ze ook op door hun bakkebaarden.

Momenteel wonen er in Diergaarde Blijdorp twee Sumatraanse tijgers. Het vrouwtje, Alia, is het langst aanwezig in het park: in 2007 kwam zij naar Rotterdam als beoogde metgezel voor mannetje Hermes. De eerste kennismakingen waren ronduit mislukkingen, maar in 2010 was het raak: na drie maanden zwangerschap waren de eerste welpjes van de Tijgerkreek een feit. Gio en Vanni, vernoemd naar de welbekende voetballer Giovanni van Bronckhorst, groeiden binnen mum van tijd uit tot zeer indrukwekkende mannetjes en erfden uiteindelijk het perk van hun overleden vader. Nadat ze waren uitgevlogen, kwam Emas naar het park. Omdat er jaarlijks maar weinig plekjes vrijkomen voor nieuwe tijgers in dierentuinen, heeft de fokcoördinator nog geen toestemming gegeven voor voortplanting: tot die tijd vervullen ze onverminderd hun educatieve en inspirerende taak als ambassadeurs voor de keizer van de jungle.

Direct tegenover de tijgers woont nog een van de iconen van het dierenrijk. Vervolg samen met ons je trektocht naar het paleis in het oerwoud: Taman Indah.

Foto: Patrick van Oeveren (BB-Facebook)

Foto: Josien de Vries (BB-Facebook)

WAAR?