Donderslag bij heldere hemel. Diergaarde Blijdorp heeft vandaag het overlijden van de befaamde gorilla Bokito aangekondigd. De zilverrug lag al enkele dagen in de lappenmand. Dat was voor de dierentuin reden om hem onder narcose te brengen, zodat ze hem nader konden onderzoeken. Tijdens de operatie hield zijn hart echter op met werken. De shock is groot in Rotterdam. Bokito is 27 jaar oud geworden. 

Gorilla’s zijn slimme en sociale dieren. De groep heeft dan ook ook de tijd gekregen om afscheid te nemen van hun leider. De komende dagen worden bezoekers geweerd van het Mensapengebouw, zodat de familie deze zware periode in alle rust kan doorbrengen. Blijdorp tast nog altijd in het duister over wat er nou precies fout gegaan is. Het lichaam van Bokito is inmiddels overgebracht naar de Universiteit Utrecht voor autopsie.

Half mens, half aap

Bokito werd in maart 1996 geboren in Zoo Berlin als zoontje van Derrick en M’penzi. Helaas had hij een roerige start: zijn moeder kon niet voor hem zorgen, waardoor zijn vaste verzorger Reimon Opitz die taak op zich nam. Hij nam het baby-aapje in huis, gaf hem elke drie uur de fles en deed hem zelfs een luier aan. Bezoekjes aan het restaurant, meegaan op vakantie: niks was te gek. Bokito werd eigenlijk als mens opgevoed.

Tegenwoordig zie je zulke ‘handopfok’ maar zelden in dierentuinen. Zelfs in de jaren ’90 was het al een uiterst controversiële situatie. Doorgaans resulteert de metaforische fles op latere leeftijd namelijk in serieuze psychologische problemen. Ook Bokito had het zwaar toen hij als puber voor het eerst teruggeplaatst werd bij zijn soortgenoten. Hij was een buitenbeentje en uiteindelijk begon hij zelfs stereotype gedrag (’tikjes’ gerelateerd aan stress) te vertonen. In 2004 ontsnapte hij niet één, maar twee keer uit zijn onderkomen in Berlijn. Daarbij klom hij over een drie meter hoge glazen wand. Toentertijd konden de verzorgers hem bij zijn handen nemen en met hem terugwandelen naar zijn verblijf.

Op reis naar Rotterdam

Rond dezelfde tijd speelden twee verschillende gorilla-vraagstukken in de Maasstad. Ten eerste was Blijdorp op zoek naar een nieuwe zilverrug voor hun eigen familiegroep, na het vertrek van de welbekende Ernst. Ten tweede fungeerde Rotterdam als coördinator voor een groot transport van Europese gorilla’s naar China. Ook daar ontbrak het nog aan een aanvoerder.

In 2005 arriveerde daarom een tweetal heren: de imposante Dango, de beoogde troonopvolger voor Blijdorp, en de nog wat slungelige Bokito, bestemd voor China. Bokito bleek bij zijn kennismaking met zijn mede-emigranten een zachtaardige heer te zijn, wat de verzorgers aan het denken zette. De familiegroep telde immers nog de provocatieve kleuter Thomas, die onder een krachtpatser zoals Dango wel eens verstoten zou kunnen worden. Bovendien had Blijdorp meer ervaring met gorilla’s dan hun collega’s in Shanghai, wat betekent dat Bokito’s gedragsproblematiek hier beter gemonitord en aangepakt kon worden…

Bokito’s stapsgewijze kennismaking met de groep verliep feilloos. Binnen een paar maanden waren drie vrouwtjes al zwanger van hem, waarmee duidelijk werd dat Bokito een blijvertje was. Luena overleed tijdens haar bevalling, maar eind 2006 beviel Aya van een gezonde dochter, Adira, en 2007 werd ingeluid met de geboorte van Tamani’s jong Thirza. Bokito bleek een even zorgzame vader te zijn als gehoopt.

Vlam in de pan

Met het vaderschap komen ook een heleboel emoties kijken. Dat Bokito’s hormonen hoogtijdagen vierden, zag je wel aan hoe snel hij veranderde in een spierbundel met die karakteristieke zilveren rug. Toch stond Bokito ook altijd nog met één been in de wereld der mensen. Hij stond erom bekend dat hij contact zocht met bezoekers. Met één vrouwelijke stamgast in het bijzonder, Yvonne de Horde, begon hij een band te ontwikkelen. Maar ja, na een paar uurtjes hield zij het natuurlijk weer voor gezien. Voor Bokito moet het frustrerend geweest zijn.

De datum is 18 mei 2007. Het is de dag na Hemelvaart, het zonnetje schijnt. De dierentuin viert zijn 150ste verjaardag, waarvoor een maandje eerder zelfs koningin Beatrix op bezoek gekomen was. Het is topdrukte op de wandelpaadjes in Blijdorp. De voltallige Bokito-clan bevindt zich op hun weelderige eiland en trekt veel bekijks.

De ervaring leert dat het best fijn is voor mensapen in gevangenschap, een beetje stimulans in de vorm van pottenkijkers. Maar er bestaat ook zoiets als te veel prikkels, vooral wanneer het topdrukte is in het park. Een groepje kinderen gooit met steentjes naar Bokito. En dan spot Bokito het bekende gezicht van mevrouw De Horde in de mensenmassa.

Het was een sprong die niemand voor mogelijk hield, maar Bokito bewees dat iedereen ernaast zat. Hij wist een sloot van 3,5 meter breed te overbruggen en knalde dwars door het prikdraad heen. Eerste leefde hij zich uit op De Horde, waarna hij zich richting het Oewanja Lodge restaurant begaf. Dat Bokito daar veilig ingesloten en verdoofd kon worden, is de enige reden dat hij niet doodgeschoten is. Uiteindelijk raakte alleen De Horde ernstig gewond.

Met zijn miraculeuze sprong veroverde Bokito wereldwijd krantenkoppen. Om ervoor te zorgen dat zoiets nooit meer zou gebeuren, is het verblijf in Rotterdam flink onder handen genomen. Ook werd het visuele contact met bezoekers voortaan geminimaliseerd. ‘Bokitoproof’ werd eind 2007 uitgeroepen tot woord van het jaar.

Achter de muur

Sinds zijn ontsnapping is Bokito flink veranderd. Hij heeft zich ontplooid tot een rustige en zelfverzekerde leider. In 2009 adopteerde hij liefdevol de Duitse weesgorilla Nasibu, waarmee hij Nasibu behoedde voor de traumatiserende handopfok waar hij al die jaren terug zelf aan blootgesteld was. Over deze ontroerende en later ook gespannen saga schreven wij in 2022 al een uitgebreid artikel, toen Nasibu definitief het nest verliet. Een andere schokgolf die de groep dankzij het leiderschap van Bokito kalm trotseerde, was het overlijden van de geliefde ‘oma’ Annet in 2021. Vergeet ook niet de corona-uitbraak bij de gorilla’s datzelfde jaar.

In totaal heeft Bokito tussen 2006 en 2022 tien kinderen op de wereld gezet. Twee daarvan zijn op zeer jonge leeftijd overleden: Luena’s jong (2006) en Tamu (2011). Thirza (2007) vloog in 2015 uit naar Engeland, maar overleed daar in 2016. Met de rest van Bokito’s nageslacht gaat het goed. Adira (2006) woont alweer enkele jaren in Zwitserland en Tuena (2009) vertoeft in Beekse Bergen. Ayba (2010), Tonka (2012), Aybo (2014), Thabo (2015) en Ajabu (2022) wonen allemaal nog bij hun ouders thuis in Rotterdam.

Het plotselinge verlies van Bokito is een grote klap voor Diergaarde Blijdorp. Veel is momenteel nog onduidelijk. Blijdorper Bende wenst alle vaste bezoekers, (oud-)verzorgers en natuurlijk ook de gorilla’s sterkte toe.

Foto: Patrick Kruizinga (BB-Facebook). Westelijke laaglandgorilla Bokito (1996-2023).