Schildpadden, een groep prehistorische dieren, kennen een ongelofelijke diversiteit aan soorten: van de eeuwig migrerende zeeschildpadden en kleine, kleurrijke doosschildpadden tot imposante alligatorschildpadden en de alom bekende reuzenschildpadden. Het is een clade met allerlei uitersten en één zo’n tragische recordhouder is de ploegschaarschildpad: mogelijk de meest bedreigde landschildpad ter wereld. Sinds kort is Blijdorp een van de weinige plekken op de wereld waar ze voor alledaagse bezoekers te zien zijn, nu ze van hun verblijf achter de schermen overgeplaatst zijn naar het Natuurbehoudscentrum. Het verhaal van dit viertal is een perfect voorbeeld van de wrede wereld waarin de ploegschaarschildpad stand probeert te houden.

De ploegschaarschildpad (Astrochelys yniphora) is een prachtig dier: hun schild heeft een nagenoeg perfecte bolvorm met een eenvoudige, maar desalniettemin mooie tekening. Hun Nederlandse naam danken ze aan de twee uitstekende schildplaten bij hun hals, die in het wild een belangrijke rol spelen bij de voortplanting. De mannetjes gebruiken ze om met elkaar te worstelen over vrouwtjes en proberen elkaar ermee om te rollen. Hun schoonheid is helaas eerder een vloek dan een zegen: al jaren behoren ze tot de meest gestroopte schildpaddensoorten en dat heeft ze tot de rand van de afgrond geduwd. Al decennia lang worden ze opgenomen in de top 25 meest bedreigde schildpadsoorten. Werd de wilde populatie een aantal jaar geleden nog op zo’n 500 dieren geschat, nu zouden dat er nog geen honderd zijn. Al deze dieren bevinden zich in het Bala Bay National Park, gelegen in Noordwest-Madagaskar. Tel daar zo’n 200 dieren uit het Ampijoroa-fokcentrum en minder dan 50 individuen in Noord-Amerikaanse en Europese dierentuinen bij op, en dat is het.

Regelmatig bereikt ons slecht nieuws. Zo werd het Ampijoroa-fokcentrum in ’96 door bewapende stropers overvallen en werden er bijna honderd dieren buitgemaakt. Toen de overheid van de eilandstaat in 2009 in een grote politieke crisis verzeild raakte, zagen stropers hun kans schoon en raakte de wilde populatie in een duikvlucht, met vele dieren die naar de Aziatische markten gesmokkeld werden. In 2013 onderschepte de Thaise douane 50 gesmokkelde dieren, mogelijk goed voor een tiende van alle ploegschaarschildpadden wereldwijd op dat moment. Het jaar 2016 zag wederom een gigantische afname van de wilde populatie, alsmede een nieuwe gewapende aanval op Ampijoroa, die ternauwernood werd afgeweerd. Elk jaar worden er wel een aantal dieren geconfisqueerd, om nog maar te zwijgen over de schildpadden die helaas niet teruggevonden worden…

De dieren van Diergaarde Blijdorp kwamen, samen met nog negen soortgenoten, in 2012 naar Europa nadat ze in 2009 en 2010 onderschept waren door de douane van Hong Kong. Toen ze hier aankwamen, waren ze naar schatting zo’n vijf jaar oud en inmiddels naderen ze de leeftijd waarop ze geslachtsrijp zijn. Het zou dan ook fantastisch zijn als met deze dieren gefokt kan worden, wat dusver nog maar mondjesmaat gelukt is in gevangenschap. Deze vier ploegschaarschildpadden zijn onmisbare schakels in de kleine bufferpopulatie en het is dan ook te hopen dat ze bezoekers van de Diergaarde kunnen inspireren om de beschermingsmaatregelen te steunen.

Foto: Turtle Conservancy (turtleconservancy.org). Bewakers van het Ampijoroa-fokcentrum.