Hun onthaal vorig jaar was groots: vier Antilliaanse leguanen (Iguana delicatissima) arriveerden met het regeringsvliegtuig in Nederland. Eens maakten ze onderdeel uit van de populatie in de wouden van Sint Eustatius, een van de laatste bastions van deze diersoort, al ligt ook deze onder vuur. Nu ze op acht Caraïbische eilanden compleet zijn uitgevaagd, resteert slechts zo’n 20% van hun leefgebied met een totale populatieafname van ruimschoots 75%. Na een ruime periode waarin ze mochten wennen aan hun nieuwe leefomstandigheden, zijn de Antilliaanse leguanen overgeplaatst naar hun nieuwe verblijf in het Natuurbehoudscentrum. Is er misschien toch hoop voor dit bijzondere dier?

De Antilliaanse leguaan heeft geen makkelijk bestaan in het wild. Nog voor de aankomst van de Europeanen werd er intensief op hem gejaagd, wat hem de bijnaam ‘smakelijke leguaan’ heeft opgeleverd (let ook op zijn wetenschappelijke naam). Veel van hun leefgebied heeft sindsdien plaats moeten maken voor menselijke nederzettingen en de huisdieren die daarmee gepaard gaan, zien de leguaan als een lekkere snack. Dan zijn er ook nog eens grote kuddes loslopende geiten die de lekkerste scheuten opeten en nesten vertrappen. Zoals mooi aansluit bij de ‘eilandspirit’ die we allemaal met de Caraïben associëren, is de Antilliaanse leguaan een soort waarbij alles op z’n gemakje gaat. In een goed jaar planten ze zich eenmalig voort en een mannetje wordt hooguit net iets meer dan een meter lang. Verreweg de grootste bedreiging voor de Antilliaanse leguaan is dan ook zijn grote broer: de groene leguaan, inheems op het vasteland en een recente immigrant op veel Caraïbische eilanden. Ze passen zich gemakkelijk aan, planten zich sneller voort, verdringen de Antilliaanse soort op agressieve wijze en zorgen ook nog eens voor hybride-nageslacht: baby’s die deels groene leguaan en deels Antilliaanse leguaan zijn. Zo dreigt de Antilliaanse leguaan kopje onder te gaan.

Dat het IUCN de Antilliaanse leguaan in 2018 aanwees als kritiek bedreigde diersoort, spreekt boekdelen. De kaart hiernaast beeldt de situatie af per 2017. Op de eilanden die rood zijn afgebeeld, waaronder ‘ons’ Sint Maarten, komen tegenwoordig geen Antilliaanse leguanen meer voor en alleen de groene eilanden zijn nog vrij van invasieve leguanensoorten, met Dominica als voornaamste safe haven. Op Sint Eustatius zijn nog een paar honderd Antilliaanse leguanen, die acuut gevaar lopen door de recente komst van enkele groene leguanen. Onderzoek door Nederlandse wetenschappers heeft uitgewezen dat er inmiddels al sprake is van hybridisatie tussen de Antilliaanse leguanen en de invasieve groene soort. De ervaring leert dat het proces van lokale uitroeiing dan erg snel kan gaan. Om het voortbestaan van de Antilliaanse leguaan te waarborgen, is dan ook een fokprogramma in gevangenschap nodig.

Er zijn maar weinig Antilliaanse leguanen in dierentuinen aanwezig. De dierentuin van Jersey, die de rol van de stamboekhouder op zich heeft genomen, is goed voor verreweg de meeste dieren en hun fokpaartje heeft al meerdere keren voor eieren gezorgd. Een van die jongen, een in 2000 geboren mannetje, is al een aantal jaar te zien bij het Caraïbisch Café in Blijdorp. Ook in Wenen is een onverwant koppel aanwezig dat voor nageslacht heeft gezorgd. Al met al is dat te weinig genetische diversiteit en zo ontstond het plan om dieren te ‘evacueren’ uit Sint Eustatius, zoals verder wordt verteld in een eerdere publicatie van het Vriendennieuws.

De expeditie, waar heel wat papierwerk met CITES aan voorafging, stond gepland voor eind 2017, maar orkaan Irma gooide roet in het eten. Begin 2018 waagden Sandra Bijhold (dierenverzorgster van Blijdorp) en Tim van Wagensveld (Stichting RAVON) het er weer op en vier leguanen werden gevangen, maar vervolgens weigerde KLM om het transport te faciliteren en ook overleg met de overheid liep stuk. De dieren werden weer vrijgelaten en het gezelschap droop af naar Rotterdam. In mei kwam het bericht dat premier Rutte een bezoek zou brengen aan Caraïbisch Nederland en dat de leguanen wel met het regeringstoestel terug zouden mogen – gelukkig werd een kabinetscrisis omtrent de dividendbelasting ternauwernood afgewend. Prompt reisden Sandra en een ranger van Stichting STENAPA weer af naar Sint Eustatius en wisten daar vier dieren te vangen, twee mannetjes en twee vrouwtjes. Eén probleempje: het regeringstoestel stond op Sint Maarten en de leguanen op Sint Eustatius. Kennelijk zijn meer piloten terughoudend om leguanen aan boord te nemen, wat resulteerde in het charteren van een achtpersoonstoestel voor één persoon met vier leguanen… Na een voorspoedige vlucht met de minister-president naar Rotterdam The Hague Airport deed zich het volgende probleem voor: reptielen mogen alleen Nederland in via Schiphol of de Rotterdamse haven. Nu was daar van tevoren met de NVWA een oplossing voor gevonden, maar maak dat een douanebeambte maar eens wijs! Heel wat telefoontjes later werd toch groen licht gegeven. Eind goed, al goed.

Blijdorper Bendelid Jean-Luc Sleijpen ging alvast op bezoek bij de Antilliaanse leguanen en maakte daarbij dit filmpje.