Vlinderkoepel Amazonica in Diergaarde Blijdorp wordt op 1 september gesloten voor bezoekers. Parkdirecteur Zevenbergen geeft in het Vriendennieuws aan dat er ernstige zorgen zijn over de structurele integriteit van de houten dakconstructie. De komende maanden zal uit een grondige inspectie van het pand moeten blijken of een renovatie nog mogelijk is. De dierentuin vreest echter dat er niets anders op zit dan de iconische kas tegen de vlakte gooien en is al bezig met het uitplaatsen van de inwoners.
Amazonica werd in 2013 geopend ter gelegenheid van het vijftigjarige jubileum van de Vrienden van Blijdorp. Het geschenk heeft de vereniging ruim één miljoen euro gekost en was de bekroning van het verder relatief bescheiden Zuid-Amerikaanse themagebied. Ten tijde van de opening gooide Amazonica hoge ogen als de grootste tropenkoepel in de Benelux met een state-of-the-art klimaatsysteem. Het samenspel van de weelderige planten, het brede scala aan vlindersoorten en de Latijns-Amerikaanse sferen maakte van Amazonica al snel een Rotterdamse publieksfavoriet.
Achter de schermen groeide Amazonica echter al snel uit tot een zorgenkindje. Natuurlijk waren er ‘kinderziektes’, zoals onbetrouwbare filters en stikhete temperaturen tijdens de zomer, maar het dak veranderde al snel in een structureel pijnpunt. Het dak, speciaal ontworpen om de broeierige kas te scheiden van de kille buitenlucht, bleek veel minder stevig dan gehoopt. Al na anderhalf jaar scheurden drie van de luchtkussens tijdens een winterstorm. Van een echte doorbraak was geen sprake, omdat het slechts één van de folielagen betrof. Wel schoot het energieverbruik van de koepel rap omhoog en zorgde het klapperende folie voor behoorlijk wat geluidsoverlast.
Voor de herstelwerkzaamheden verscheen begin 2015 een extra dienstpad langs de noordgevel van de koepel, afgesnoept van de weide van de vicuña’s. De lekkages bleven echter maar opduiken. Aanvankelijk werd met de vinger gewezen naar nieuwsgierige meeuwen en kraaien, maar ook een extra net bovenop de koepel bood geen soelaas. Eens in de zoveel tijd vond er onderhoud plaats, maar soms leek het wel alsof de volgende dag alweer een ander zeil gescheurd was.
Foto: Jop Kempkes (BB-Beheer). Dakschade na storm Corrie (2022).
Het uitzonderlijke stormseizoen van 2022 spande de kroon. Tijdens storm Corrie vond voor het eerst een échte dakdoorbraak plaats, waarbij beide lagen van een luchtkussen aan flarden gescheurd werden. Om te voorkomen dat er vlinders zouden ontsnappen, werd de wond in allerijl afgeplakt met een blauw zeil. Dat ergere schade achterwege bleef tijdens Dudley, Eunice en Franklin mag een klein wonder heten, gaf Blijdorp later zelf toe.
Het incident maakte duidelijk dat pappen en nathouden niet langer volstond. Helaas blijkt het vrijwel onmogelijk om het fragiele plastic te vervangen door een steviger materiaal, want daar is het houten geraamte van de koepel niet op berekend. Ook zijn er zorgen over wat acht jaar aan continue vochtopbouw heeft gedaan met het hout. In het Vriendennieuws verklaart directeur Zevenbergen: “Destijds is gekozen voor een vrij nieuwe en innovatieve dakconstructie. Daar zat dus een bepaald risico aan vast en helaas moeten we nu constateren dat het toen geen gelukkige keuze is geweest.” Het doel van de sluiting is om nog één uitgebreide inspectie uit te voeren, opdat de relatief recente miljoeneninvestering hopelijk toch nog gered kan worden.
Hoe nu verder?
Foto: Sabine Buchholz (BB-Facebook). Kleine passiebloemvlinder.
Diergaarde Blijdorp heeft zich de afgelopen maanden stilletjes voorbereid op een heuse marathon aan transporten. Dat is onvermijdelijk, want intern is niet genoeg capaciteit om álle inwoners van Amazonica tijdens een verbouwing op te vangen. De situatie biedt Blijdorp echter ook de kans om kritisch te reflecteren op de huidige samenstelling van de koepel. Amazonica neemt maar liefst een kwart hectare in beslag, maar draagt momenteel niet concreet bij aan natuurbehoud. Neem de vlinders, waarvoor Blijdorp grotendeels afhankelijk is van de periodieke ímport van cocons uit Costa Rica. Met de naderende werkzaamheden in gedachten werd die aanvoer een tijdje terug al stilgelegd. Naar verwachting zullen de vlinders dan ook volledig uit de collectie verdwijnen.
Hoewel alle inwoners van het Amazonegebied worstelen met het verlies van leefgebied, verkeren veel inwoners van Amazonica simpelweg niet in accuut gevaar. De Peruaanse wandelende takken en witgevlekte zoetwaterroggen staan weliswaar op de Rode Lijst, maar fokken gemakkelijk in gevangenschap, dus hun ‘backup-populatie’ is gezond. Eigenlijk zijn alleen de arrau- en prachtaardschildpadden écht van conservatiebelang, maar juist bij deze dieren blijft voortplantingssucces al een decennium uit in Rotterdam, met weinig zicht op vooruitgang. Mogelijk dat ze in een ander verblijf beter tot hun recht komen.
Foto: Greet van den Bergh (BB-Facebook). Arrauschildpad.
Met de sluiting van Amazonica heerst opeens onzekerheid over de toekomst van een aanzienlijk deel van Blijdorp. Grenzend aan Amazonica vind je immers ook de verlaten en bouwvallige tribune van de voormalige vogelshow. Er wordt al geruime tijd gespeculeerd over de toekomst van de naburige verblijven van de bizons, ijsberen en poedoes. Op een steenworp afstand is Blijdorp momenteel bezig met het renoveren van de volières van de ara’s en ibissen, waarbij expliciet wordt gekozen voor een flexibel ontwerp. Naar verwachting presenteert Diergaarde Blijdorp dit najaar een bijgestelde versie van het Masterplan 2030 – mogelijk wordt dan meer duidelijk.
Foto: Jim Louwerens (BB-Facebook). Amazonica in 2014.
Begin 2020 werd het nieuwe ‘masterplan’ nog vol trots gepresenteerd in Diergaarde Blijdorp. Een routekaart dat het park houvast moest geven voor dit decennium. Inmiddels ligt een derde van het decennium alweer achter ons: een rommelige en onvoorspelbare periode. Zo’n samenhangende visie was dan ook ver te zoeken bij de nieuwjaarslezing 2023. Het park is vastberaden om op korte termijn de Aziatische dikhuiden en Zuid-Amerikaanse vogels een riant nieuw optrekje te bieden, maar beide projecten worden nog steeds omgeven door vraagtekens. Voor toekomstige projecten geldt dat des te meer.
Olifanten
Foto: Sylvia Kroos (BB-Facebook). Blijdorp wil het nieuwe verblijf af hebben vóórdat Radjik en Maxi uitvliegen.
Diergaarde Blijdorp is niet vies van bouwprojecten langdurig plannen. Menigeen denkt meteen aan de roemruchte flamingovolière, de restauratie van het oude Roofdieren-Gebouw of de aanleg van de Tijgerkreek. Inmiddels kan het olifantenverblijf toegevoegd worden aan dat lijstje. Zoals Blijdorper Bende eerder al in detail uitlegde, is het de bedoeling dat een tweede olifantenverblijf gerealiseerd wordt in Rotterdam. Zo kan het park op diervriendelijke wijze jonge mannetjes huisvesten. De eerste serieuze ontwerpen stammen uit 2018, al gaat het er in de wandelgangen al véél langer over.
Dus, valt er wat te berichten over ‘Taman Indah 2.0’? Ja en nee. Diergaarde Blijdorp heeft vandaag een nieuwe bouwtekening onthuld. Nog altijd is het de bedoeling dat de huidige kamelenweide het middelpunt van dit nieuwe verblijf wordt – sterker nog, volgens curator Harold Schmidt moeten bezoekers hen maar alvast komen uitzwaaien. Op zichzelf is die lap grond echter een beetje klein en de afgelopen jaren werd dan ook vooral uitgebreid gepeinsd over welke naburige verblijven er nog meer aan moeten geloven. Dit is nog steeds het meest onzekere aspect van de hele operatie.
Afbeelding: Diergaarde Blijdorp. Ontwerp voor olifantenverblijf, vertoond bij nieuwjaarslezing 2023.
Het meenemen van het verblijf van de Indische neushoorns, een keuze die vorig jaar nog uitgebreid verkend werd, lijkt definitief van de baan. Het is simpelweg te omslachtig en te duur. Daarentegen ligt het meenemen van het Aziatisch Moeras wel weer op tafel, nadat dit in 2020 en 2021 nog te duur werd geacht. Sterker nog, deze knoop lijkt definitief doorgehakt te zijn, de botanisten zijn al aan het kijken naar het lot van de individuele bomen op dit terrein. Curator Harold Schmidt sprak de hoop uit dat eind 2023 de eerste paal voor het nieuwe olifantenverblijf geslagen kan worden.
Volgens de huidige plannen moet het openluchtgedeelte van het Moeras, dat momenteel bewoond wordt door kuifmakaken en kraanvogels, geheel wijken voor de olifantenvlakte. Dan is het uitbreidingsgebied groot genoeg om in tweeën of drieën te delen, mochten de olifantenbullen tijdelijk gesepareerd moeten worden. Misschien komt er zelfs nog een klein horecapunt aan de kant van de Bergdierenrots. Ook de Grote Vliegkooi gaat tegen de vlakte, zodat een verbinding gemaakt kan worden tussen het huidige en het nieuwe perk. Wel wordt een klein deel van de oude volière, waaronder de geliefde hangbrug en waterval, mogelijk ontwikkeld tot een apart verblijfje voor een kleine diersoort.
Foto: Danny Noorman (BB-Facebook). De fok met zeldzame vogels is nooit goed van de grond gekomen in de Grote Vliegkooi.
De Mongoolse Steppe is met het verdwijnen van de kamelen al zo goed als weg, met als enige restanten de manoels en de oude Vleermuizengrot. Wat betreft de manoels werd vroeger gespeculeerd dat zij een nieuw optrekje in de Himalaya-biotoop zouden kunnen krijgen, maar het park geeft toe dat daar nog geen besluit over genomen is. Ook de toekomst van de Vleermuizengrot is nog wat onduidelijk. Het pand is érg duur om te slopen of uitgebreid te verbouwen. Momenteel nijgt het park naar een nieuwe olifantenstal aan de oostgevel van het bestaande gebouw. De Vleermuizengrot behoudt dan mogelijk grotendeels zijn huidige functie als opslaglocatie. Dit hangt ook af van wat er precies terecht komt van dat verblijfje bij de waterval en hangbrug.
In de knoop
Foto: Cor de Gier (BB-Facebook). Blijdorp experimenteert momenteel met een reuzentoekan bij de hyacinthara’s, ook al zijn het eigenlijk natuurlijke vijanden.
Het andere project waarop Blijdorp momenteel focust, is het Zuid-Amerikaanse themagebied. De volières van de hyacinthara’s en rode ibissen zijn aan vervanging toe. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat dat gepaard zou gaan met een flinke verblijfsuitbreiding: de ibissen zouden het huidige terrein tot hun beschikking krijgen, terwijl een spectaculaire aravolière zou verschijnen op de plek van de oude vogelshow. Helaas zijn die ambities afgeschaald, waarschijnlijk wordt het simpelweg nieuwbouw op de huidige locatie. Gedetailleerde ontwerpen zijn er nog niet.
Wat te doen met het theater van de oude vogelshow? Hierover wordt nog volop nagedacht door de directie. Dat geldt ook voor Amazonica. Dit jaar blaast de vlinderkoepel tien kaarsjes uit, maar leeftijd is Amazonica niet te vriend geweest. De staat van het dak is erbarmelijk: vrijwel alle luchtkussens zijn inmiddels aan één kant doorgescheurd, plastic flappen bungelen van het plafond. Vorig jaar was er zelfs al sprake van een complete dakdoorbraak. Daarbij ontsnapten geen vlinders, maar Blijdorp gaf toe dat uitgebreidere stormschade alleen voorkomen werd door de specifieke windrichting.
Foto: Jop Kempkes (BB-Beheer). Het dak van Amazonica is momenteel reden tot grote zorgen.
Tot nader order vliegen er significant minder vlinders in Amazonica. De diertjes hebben een erg korte levensduur en worden grotendeels geïmporteerd van vlinderfokkerijen, dus Blijdorp kan de populatiegrootte best goed sturen. En tja, het is niet praktisch om een enorme zwerm te hebben en dan het dak te moeten opereren. De oplossing lijkt kinderlijk eenvoudig: vervang de luchtkussens. Dat was ook het plan, maar helaas is dat zo simpel nog niet. Bouwkundige inspectie wijst uit dat er sprake is van uitgebreide vochtschade aan het houten geraamte van de tropische koepel. Dan heb je het opeens over een erg prijzige onderhoudsbeurt…
Foto: Rutger van de Vooren (BB-Facebook). Ringstaartmaki.
Omdat er een grote som geld mee gemoeid is, wil de Diergaarde zeker weten dat het goed besteed wordt. Hoeveel jaar heeft Blijdorp lol van zo’n investering? Is het dan niet verstandig om gelijk ook andere gebreken te tackelen? Het ultieme schrikbeeld is misschien wel het makiverblijf dat eind 2018 geopend werd. Dat doorloopverblijf was amper een jaartje in gebruik voordat de coronapandemie contact tussen mens en dier in de ban deed. De angst voor zoönose is nooit weggegaan in Blijdorp (net als de angst voor bezoekers die de lemuren snoep toestoppen). De Diergaarde geeft aan dat het verblijf waarschijnlijk gaat veranderen van ‘doorloop’ naar ‘langsloop’, met simpelweg een uitzichtpunt à la Gierenrots.
Het olifantenverblijf, de Zuid-Amerikaanse volières, Amazonica: het ei van Colombus heeft Blijdorp nog niet te pakken. En dan zijn er nog de dossiers waaraan vrijwel geen aandacht wordt geschonken momenteel: de bouwvallige stallen van de bongo’s en rendieren; de krappe verblijven van de ijsberen, tijgers, hyena’s en servals; de afsluiting van het Longhouse; leegstand in de Krokodillenrivier; de urgente energietransitie. De koning van dat lijstje is nog altijd de Rivièrahal. Eigenlijk zit daar nog steeds geen vaart in: er is nog geen oplossing gevonden voor de huidige bewoners, en zelfs als dat wel zo was, dan ontbreekt het aan financiering. Dat ei van Columbus, dat wordt nog goed zoeken.
Diergaarde Blijdorp oriënteert zich op hoe de Rivièrahal eruit komt te zien na restauratie. Dat blijkt uit sfeerimpressies die Zoo Inside opgevraagd heeft bij Broekbakema en gedeeld heeft op sociale media. De Rivièrahal werd kort na de Duitse invasie in 1940 opgeleverd en heeft vele gedaanteverwisselingen ondergaan. Inmiddels snakt het pand naar grondig onderhoud. Volgens het masterplan, dat kort voor het uitbreken van de pandemie gepresenteerd werd, wordt de restauratie van de Rivièrahal omstreeks 2030 afgetrapt.
Uit de afbeeldingen valt op te maken dat de Diergaarde nog niet zeker weet welke functie de centrale hal van de Rivièrahal precies moet gaan vervullen. In één scenario keert de klassieke, Mediterrane binnentuin uit de jaren ’40 terug. Weer een andere afbeelding toont een evolutionaire expositie, zoals rondom de jaren ’70 veel gedaan werd. Een ander plan geeft een sfeervol, modern binnenterras weer met verschillende horecastalletjes te midden van weelderige begroeiing.
Artikel gaat door onder de afbeeldingen.
Zo veelzijdig als de mogelijkheden voor de centrale hal zijn, zo summier wordt er gedaan over de vleugels van de Rivièrahal. Eén impressie van de Victoria Serre toont de waterleliekoepel die ogenschijnlijk weinig verandert, met uitzondering van een algeheel iets strakkere look, dat meer doet denken aan de oorspronkelijke bouwplannen van de Rivièrahal. Het achterliggende deel van de Victoria Serre wordt zelfs nóg iets minder groen. De Westvleugel, met het Mensapengebouw en de Dikhuidenvleugel, blijft zelfs compleet buiten beeld.
Artikel gaat door onder de afbeeldingen.
De werkzaamheden aan de gevel van de Rivièrahal staan ook in het teken van nauwgezette restauratie. Zo moet de huidige pofferkraam bijvoorbeeld plaats maken voor het oorspronkelijke berentheater en worden twee dienstterreintjes weer vrijgegeven.
Artikel gaat door onder de afbeeldingen.
Interpretatie
Het is in dit zeer vroege ontwerpstadium nog niet mogelijk om precieze details over het eindresultaat af te leiden. Wel is het leerzaam om de algehele trends te observeren. Een thema dat menigeen direct opviel, is de afwezigheid van dieren. Deze keuze is, ondanks de nodige controverse, een van de weinige constante factoren binnen het ontwerpproces tot nu toe. Sterker nog, zo’n dierloze toekomst werd begin 2020 al door directeur Zevenbergen voorspeld.
De ‘spelregels’ van de Gemeente Rotterdam, over wat wel en wat niet mag met dit rijksmonument, zijn erg strikt en zijn gegrond in de tekeningen van Sybold van Ravesteyn uit de jaren ’30. En tja, toentertijd waren er ook geen terraria of aquaria te vinden in de centrale hal… Wat overblijft aan verblijven, zoals de betonnen put bij de ingang en Westvleugel, is eigenlijk niet goed te praten qua dierenwelzijn.
Foto: Luciënne de Gier (BB-Facebook). De kritiek bedreigde Balispreeuw is een schoolvoorbeeld van de rol die dierentuinen kunnen spelen bij natuurbehoud.
De meest realistische mogelijkheden tot het huisvesten van dieren in de ‘Rivièrahal 2.0’ zijn de zaaltjes rondom de centrale hal, waar nu bijvoorbeeld ook een Komodovaraan woont, of de Victoria Serre. Wat die Victoria Serre betreft: de restauratie daarvan werd tot nu toe altijd genoemd als voorloper op de renovatie van de centrale hal. Deze zomer noemde de directeur 2024-’25 als streefdatum. Dat heeft te maken met het spreiden van kosten en overlast, alsmede de extra slechte bouwtechnische staat van de kas.
Afbeelding: Diergaarde Blijdorp. Ontwerp voor de gerestaureerde Victoria Serre uit begin 2019.
Nu is de Victoria Serre nog het heenkomen van meer dan vijftien vogelsoorten, maar dat aantal zal waarschijnlijk teruglopen. Wederom zijn de architecturale kaders die gelden vanuit de monumentencommissie de boosdoener daarbij. Een paar soorten zijn al elders te vinden in het park, al is gebleken dat de Balispreeuwen bijvoorbeeld veel vaker eieren leggen in de Victoria Serre dan in andere volières. Met recente besluiten die juist wegsturen van nieuwe doorloopvolières, liggen ongetwijfeld nog wat moeilijke keuzes in het verschiet…
Afbeelding: Diergaarde Blijdorp. Deze impressie van de centrale hal, uit 2020, toonde ook al een ‘dierloze’ toekomst voor de Rivièrahal.
Overigens impliceert de restauratie van de Rivièrahal geen koude sanering van het bestand. In plaats daarvan moet de Rivièrahal, met zijn centrale ligging, hét knooppunt van bezoekersfaciliteiten worden. Zo werd in het verleden bijvoorbeeld gespeculeerd dat er een binnenspeeltuin zou komen in het huidige Mensapengebouw, die aansluit op een nieuwe buitenspeeltuin op de plek van het neushoornverblijf. Daardoor zou op de huidige plek van de Oewanja Kinderjungle en Oewanja Lodge weer ruimte vrijkomen voor nieuwe verblijven, vrij van de ‘wurggreep’ van het beschermde erfgoed.
De beraamde kosten van het monsterproject bedragen enkele tientallen miljoenen euro’s. In het gemeentelijk coalitieakkoord van Leefbaar Rotterdam, VVD, D66 en DENK is een eenmalige subsidie van 18 miljoen euro opgenomen. Het college van B en W wil tevens samen met de dierentuin experimenteren met het openstellen van het voorplein van de Rivièrahal buiten de reguliere openingstijden om. Dat wordt nu al gedaan in het kader van de Open Monumentendagen.
Foto: Nationaal Archief (Wikimedia Commons). Hoewel de discussie continu oplaait, is het nog altijd niet de bedoeling dat de oude uitkijktoren terugkeert.
Blijdorper Bende is een organisatie voor en door liefhebbers van Diergaarde Blijdorp. Artikelen en meningen op onze website vertegenwoordigen niet per se het beleid van Diergaarde Blijdorp.
Het is een machtig aanzicht: de Bergdierenrots in Blijdorp, een begrip in Rotterdam, pronkt weer in vol ornaat. Tien jaar lang was de bouwvallige rotstoren uit 1940 geheel aan het zicht ontrokken, in afwachting van een broodnodige restauratie, zoals dat in de jaren ’60 ook gedaan is. ‘Versie drie’, die vandaag opgeleverd werd, combineert de imposante, puntige piek uit 1940 met de bredere basis uit 1960. Architectuur anno toen, dierenwelzijn anno nu, is het idee daarachter. Met een beetje geluk kan je de eerste inwoners al spotten.
Van apen naar panda’s
Foto: Cor de Gier (BB-Facebook). Rode panda Fang-Pi verhuist binnenkort naar India.
Na vroeger allerlei apen en geiten gehuisvest te hebben, is de Bergdierenrots nu het heenkomen van de rode panda en het kuifhert. Tijdens de verbouwing is achter de schermen een nieuw koppeltje samengesteld: Miyuko en Kwina. Hun kennismaking was succesvol – érg succesvol zelfs. Kwina is recent bevallen van een tweeling. Het prille gezin mag nu voorzichtig hun nieuwe liefdesnestje verkennen. Het naastgelegen bosverblijf wordt nu bewoond door vrouwtje Fang-Pi, die hiervoor bij de dwergmangoesten op de Afrikaanse Savanne zat. Zij is momenteel in afwachting van een transport naar India. In de quarantaine zitten sinds kort nog twee jonge zusjes uit het Tsjechische Ostrava. Even leek het erop dat zij ook bij de opening zichtbaar zouden zijn, maar nu blijkt dat zij met wormen kampen en daarom blijven zij voorlopig in isolatie.
En hoe zit het met de kuifhertjes, waarvan er drie in de Chinese Tuin wonen en twee achter de schermen zaten? De botanici van Rotterdam adviseren dat de soort volgend jaar pas overgeplaatst wordt naar de Bergdierenrots. De planten zijn nu nog erg jong en kwetsbaar. Een seizoen met de herten zouden ze waarschijnlijk niet doorstaan, terwijl de schuchtere hoefdieren juist veel behoefte hebben aan beschutting. Daarom bivakkeert het backstage koppeltje vooralsnog in het bosverblijf, waar zij vóór de verbouwing ook al zaten.
Totaalbelevening
Foto: Jean-Luc Sleijpen (BB-Facebook)
De Bergdierenrots is nu een onmisbaar landschapselement in Blijdorp en is al zichtbaar vanuit de Maleise Bosrand. De Himalaya-biotoop completeert zo de Aziatische totaalbeleving: nu loop je als bezoeker als het ware vanuit het tropische Zuidoost-Azië via de Nepalese en Bhutaanse bergen naar het Indiase subcontinent. De entree tot de Himalaya is een unieke van monumentale architectuur en Tibetaanse sferen. Het oude rosarium is in ere hersteld, maar dan wel met een Aziatisch tintje. Het oude stalgebouw, ontworpen door Sybold van Ravesteyn, wordt omgeven door traditionele pilaren en vlaggen. Voorheen diende dit pand als patatrestaurant, nu is het interieur aangekleed met educatie. Er zijn ook een kleine speeltuin en een toilet in dit hoekje.
De hoofdroute leidt via de educatiehut weer naar buiten, waar je vervolgens direct naast het nieuwe pandaverblijf staat, met de Bergdierenrots als dramatisch decor. De rode panda’s zullen vooral rondklauteren in de bomen op de voorgrond, zoals de Himalayaberken en -ceders. Om in hun klimbehoefte te voorzien, zijn er ook plantenbakken verstopt in de kiertjes van de rotstoren is de bodem van de betonnen put ietsjes opgehoogd. De Bergdierenrots oogt dan ook íets minder hoog dan vroeger. Op de grond, tussen de varens en rododendrons en langs de oevers van het stroompje, zullen de kuifhertjes zich in de toekomst helemaal thuis voelen.
Kijk hieronder de metamorfose van de Bergdierenrots terug. Het artikel gaat verder onder de foto’s!
Toekomstplannen
Foto: Diergaarde Blijdorp (Facebook). Overgang van Bergdierenrots naar vlonder.
Links van de Bergdierenrots betreed je via een hutje een vlonder. Deze kronkelt langs en door het oude pandaverblijf, dat een grondige make-over gekregen heeft en nu dus één rode panda en twee kuifhertjes herbergt. Vanaf hier heb je zicht op het vergrootte verblijf van de Indische neushoorns. Eens zaten hier de witlipherten, maar de laatste jaren diende het als flexibel separatieperk, aan het zicht onttrokken. Deze uitbreiding is mogelijk gemaakt door de Vrienden van Blijdorp, die dit jaar tevens €2.000 doneren voor natuurbehoud in Nepal.
De neushoorns, die alleen nog te vinden zijn in gefragmenteerde graslanden langs de zuidflank van de Himalaya, vormen een perfecte overgang naar de dikhuidenwereld van Taman Indah. Overigens is deze thematische transitie geen lang leven beschoren, want het lijkt erop dat de Indische neushoorn uit Rotterdam gaat verdwijnen. Blijdorp houdt momenteel twee vrouwelijke neushoorns: Namaste en haar dochter Karuna. Karuna gaat waarschijnlijk dit jaar nog op transport en Namaste is alweer 31 jaar oud en takelt zichtbaar af. Het is de bedoeling dat de tapirs het perk uiteindelijk erven. Deze soort komt voor op het Maleisisch schiereiland, wat ongeveer even ver van de Himalaya verwijderd is als de afstand Rotterdam-Warschau…
Foto: Diergaarde Blijdorp (Facebook). Terugkijkend naar de Bergdierenrots vanaf het vlonder.
Pre-corona was het de bedoeling dat ook het terrein achter de Bergdierenrots, met een oppervlakte van ongeveer 2.000 m2, uitgebreid ontwikkeld zou worden. In verband met de verslechterde financiële situatie van het dierenpark is daar nu vanaf gezien. Het is echter de bedoeling dat hier in de komende jaren minimaal een verblijf voor de manoel gerealiseerd wordt. Deze kleine katachtige woont momenteel op de Mongoolse Steppe, maar die biotoop moet wijken voor het nieuwe olifantenverblijf. Een andere toepasselijke inwoner zou de glansfazant zijn, die momenteel in de Grote Vliegkooi leeft, een verblijf dat eveneens tegen de vlakte gaat. De Victoria Serre, die over enige tijd verbouwd gaat worden, huisvest ook veel zeldzame zangvogels uit Noord-India, zoals de neushoornvogel, irenabuulbuul, geelkeelgaailijster en shamalijster. Binnen de organisatie wordt echter ook nagedacht over grotere zoogdieren, zoals langoeren, otters, takins of sneeuwpanters.
Natuurbehoud en dierentuinen
Dat brengt ons tot de controversiële soortkeuze: veel fans waren teleurgesteld toen ze hoorden dat de Bergdierenrots enkel dieren zou gaan huisvesten die al in Blijdorp te zien waren. Dit is echter een pragmatische afweging van de Diergaarde. De Bergdierenrots heeft een monumentale status – of preciezer gezegd, de ‘bunker’ binnen de rotstoren, die als enige onderdeel nog authentiek uit 1940 komt, geniet deze beschermde status. Voor grotere diersoorten is het buitenverblijf al aan de krappe kant, maar voor een degelijk binnenverblijf is binnen de monumentale contouren al helemaal geen ruimte hier. Daardoor stond van meet af aan vast dat er uitsluitend kleinere dieren gehouden konden worden.
Foto: Erik Heikens (BB-Facebook). Het opgeknapte bosverblijf. De looprichting door dit verblijf is in feite omgekeerd.
Uiteindelijk is de keuze gemaakt voor de rode panda en het kuifhertje omdat Diergaarde Blijdorp de fokprogramma’s van deze soorten coördineert. Het is bij fokprogramma’s altijd handig wanneer er parken zijn die extra ruimte hebben waar flexibel mee omgegaan kan worden. Zo is er altijd wel een volwaardig opvangadres voor jongvolwassen pubers en oude pensionado’s die niet gekoppeld kunnen worden. Als fokcoördinator wil Blijdorp het goede voorbeeld geven aan andere dierenparken.
Voor de rode panda in het bijzonder speelt daarnaast een nieuw herintroductieproject in India. Daarvoor worden Europese panda’s naar lokale kweekcentra gebracht, waarna hun jongen uitgezet kunnen worden in het wild. Fang-Pi is nota bene naar Blijdorp gekomen omdat Rotterdam als een soort doorvoerlocatie dient voor dit traject. Kortom, voor natuurbehoud is het handig als de kleine panda en het kuifhertje wat ‘ademruimte’ hebben in gevangenschap. Voor meer informatie over Blijdorps betrokkenheid bij het Red Panda Network in Nepal, check onze nieuwe ‘Ontdek…’-pagina!
Foto: Johanna Kok (BB-Facebook). Jonge rode panda’s Inês en Vanda in 2017.
”We kijken met gematigd optimisme naar de toekomst”, aldus directeur Erik Zevenbergen. Vanwege de pandemie vond de traditionele nieuwjaarslezing van de Vrienden van Blijdorp online plaats. In een filmpje leidden de directeur en verzorger Stefan Timmermans de Vrienden rond door een verlaten, maar levendige dierentuin. De financiële situatie van het park is aan de beterende hand en de Diergaarde durft weer na te denken over de toekomst.
Bijpraten
Foto: Luciënne de Gier (BB-Facebook)
Eén van die Vriendenprojecten die bezocht werd, was de Bijenvallei. Deze werd vorig jaar al opgeleverd, al zal hij dit jaar nog voorzien worden van een extra insectenhotel voor metselbijen. De Bijenvallei is geliefd bij de botanisten, die verder terugblikken op een jaar waarin veel moeite werd gestoken in de professionalisering van het beheer van de plantencollectie. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de Nationale Plantencollecties die Blijdorp beheert: die van de bromelia’s en primula’s. Voor die laatste groep wordt halsreikend uitgekeken naar potentiële natuurherstelprojecten. In 2022 zal hiervoor extra aandacht gevraagd worden door nieuwe bloembakken te plaatsen voor de schermen.
Een ander Vriendenproject uit ’21 was de nieuwe deur tussen de binnen- en buitenverblijven van de Aziatische olifanten. Deze is inmiddels in gebruik en is ook beter ‘weggewerkt’ dan eerst. Deze extra poort maakt het makkelijker voor de dieren om te kiezen waar ze zich willen begeven en is bijzonder fijn voor de hoogbejaarde olifant Irma, voor wie de oude, nauwe gang soms té spannend werd. Een ander klein project is de ‘bizonroute’, een nieuwe verbinding tussen het Noord-Amerikaanse panoramapunt en het Amazonicaplein. Deze wordt in 2022 gecompleteerd. Hierover berichtten wij eerder al. Vrienden-voorzitter Marcel Kreuger liet weten dat in februari nóg een project aangekondigd zal worden, waarover vooralsnog geen informatie beschikbaar is.
Vernieuwde Bergdierenrots
Afbeelding: Diergaarde Blijdorp. Klik HIER voor groot formaat.
De restauratie van de Bergdierenrots verloopt vlot. Op nieuw beeldmateriaal is te zien dat de werkzaamheden aan de rotstoren zelf zo goed als afgerond zijn, binnenkort mogen de botanisten zich over het perk ontfermen. Op het filmpje was te zien dat de ‘put’, waarin de rots staat, een beetje opgehoogd is. Het hoogteverschil tussen de kijkplek en de bodem is dus minder groot nu, waardoor de Bergdierenrots zelf ook iets minder hoog lijkt dan voorheen.
Het is de bedoeling dat de rots omgeven gaat worden door weelderig groen, zoals de Himalayaceder. Ook ín de rots zijn plantenbakken verborgen. De rode panda’s, echte boombewoners, zullen daar ongetwijfeld gretig gebruik van maken. Dat brengt ons tot het meest controversiële onderdeel van dit project: de toekomstige inwoners. ‘Twee verblijven voor rode panda’s en drie voor kuifhertjes? Serieus?’ De Diergaarde verdedigt de keuze. De ”nieuwe realiteit”, zoals curator Harald Schmidt het verwoordde, is nu eenmaal dat verantwoord en duurzaam populatiemanagement soms prioriteit moet krijgen boven de wens om meer soorten te huisvesten. Blijdorp vindt het, als fokcoördinator van deze twee soorten, belangrijk om genoeg ruimte te geven aan hen.
Vleugellam: microdeeltjes en macroproblemen
Foto: Johanna Kok (BB-Facebook). Rode ibis.
Kort benoemd werden de coronabesmettingen bij de gorilla’s en leeuwen. Gelukkig zijn de dieren opgeknapt en zijn er geen nieuwe virushaarden opgedoken sindsdien. En dat is niet het enige virus dat Blijdorp momenteel kopzorgen oplevert: het park moet zich ook houden aan influenza-regels, nu het griepvirus H5N1 steeds meer pluimveebedrijven in de Benelux aandoet. Deze cocktail van luchtweginfecties heeft ervoor gezorgd dat sommige doorloopvolières bijna permanent gesloten zijn. De directeur liet weten dat dit stof tot nadenken is: in een geglobaliseerde wereld waarin epidemieën vaker uitbreken, is het nog wel verantwoordelijk en rendabel om doorloopvolières te bouwen? Dit wordt meegenomen bij de vormgeving van de nieuwe ibis- en aravolières in Zuid-Amerika. Details laten nog op zich wachten.
En dat is niet het enige probleemgeval in dit deel van de dierentuin: sinds 2019 hebben er geen Vrije Vlucht Voorstellingen meer kunnen plaatsvinden in Diergaarde Blijdorp. De directe aanleiding daarvoor is natuurlijk corona, maar er spelen ook andere factoren mee. De volières waar de vogels buiten de trainingen en demonstraties om verblijven, zijn grof gezegd ‘over de datum’ en vragen op korte termijn om een significante investering. Ook morrelt de maatschappij: ”wij vinden onze vogeldemonstratie niet zomaar een reeks circuskunstjes, maar toch zien we dat het schuurt”, aldus Schmidt. Verder verwierven de Vrije Vlucht Voorstellingen een roemruchte reputatie door de regelmatige ‘uitstapjes‘ van de luchtacrobaten. Niet altijd keerden die dieren ook terug, denk aan de vrouwelijke bergcaracara die in 2020 voor het laatst bij Leidschenveen gezien werd.
Foto: Harry Ros (BB-Facebook). Bergcaracara.
Al met al ziet Blijdorp het niet zitten om te investeren in grootschalig onderhoud. Daarom trekt Diergaarde Blijdorp de stekker uit de vogelshow. Dit gerucht deed al een tijdje de ronde als ‘slechtst bewaarde geheim’ van Blijdorp, maar nu is het dus officieel. Met de afbraak van de tribune en volières komt zo’n 4.000 vierkante meter vrij voor toekomstige ontwikkeling. Mogelijk dat dit gelijktijdig met de bouw van de nieuwe aravolière gedaan wordt, net als de broodnodige renovatie van het dak van Amazonica (zie ons eerdere bericht).
Een deel van de vogels is al vertrokken naar andere dierentuinen. Het meest noemenswaardige afscheid is dat van de dubbelgehoornde neushoornvogel. Dit individu was ooit door een particulier met de hand grootgebracht en herkent haar soortgenoten niet. Door mee te doen met de vogelvoorstellingen kreeg ze toch nog de kans om als ambassadeur voor de natuur op te treden. Ze is verhuisd naar Avifauna. Ook een tiental zwartkopibissen, een soldatenara en een Europese oehoe hebben Rotterdam al verlaten, terwijl de helmparelhoenders in 2020 overgeplaatst werden naar de ringstaartmaki’s en gieren.
Tot de VVV-soorten die nergens anders in Blijdorp te zien waren, behoren onder meer de roodstaartbuizerd, groenvleugelara, blauwgele ara, zuidelijke hoornraaf en vorkstaartscharrelaar. Daarnaast spelen de gieren die er zitten een belangrijke rol bij het fokprogramma, zowel met hun eigen eieren als door verstoten kuikens uit de Gierenrots-volière te adopteren. Ook werd de holding wel gebruikt als ‘doorvoerlocatie’ voor vogels die te oud waren om bij hun ouders te blijven, maar waarvoor nog geen nieuwe thuishaven gevonden was. Hoe dit na de sloop verder moet, is nog onduidelijk.
Olifanten in Mongolië
Wie vogelgriep zegt, zegt Grote Vliegkooi. In tegenstelling tot andere doorloopvolières is ‘Burung Asia’ uitsluitend vanbinnen te zien, wat betekent dat de wolnekooievaars, nimmerzatten, muskaatduiven en zilverreigers in feite semi-permanent achter de schermen zitten. Blijdorp denkt dan ook na over de toekomst van dit deel van het Aziatische Moeras, vooral nu de omliggende perken in de nabije toekomst op de schop gaan…
Foto: Luciënne de Gier (BB-Facebook). Aziatische olifanten.
Diergaarde Blijdorp wil in 2022 beginnen met de uitbreiding van het olifantenverblijf, te beginnen met de bouw van een nieuw mannetjesverblijf op de huidige locatie van de gedomesticeerde kamelen en Indische neushoorns. Zie voor meer achtergrondinfo ons eerdere nieuwsbericht. Voor het eerst sinds 2020 heeft Blijdorp nieuwe ontwerpen hiervoor naar buiten gebracht. Wees wel gewaarschuwd: ook dit zijn nog geen definitieve bouwplannen. Veel details staan nog steeds ter discussie, net als potentiële verblijfsgenoten en de interne veranderingen aan Taman Indah.
Op het buitenperk van de Indische neushoorns worden vier nieuwe bullenstallen gebouwd. De dieren kunnen van elkaar gescheiden worden op het ‘restant’ van het neushoornperk, dat ook ietsjes uitgebreid wordt doordat het vlonder geschrapt wordt. Of dit alles (goed) zichtbaar zal zijn voor bezoekers is nog maar de vraag, want er lijkt rekening gehouden te worden met een groene berm tussen dit alles en het bestaande bezoekerspad.
Foto: Johanna Kok (BB-Facebook). Indische neushoorns.
Daar staat tegenover dat het (momenteel leegstaande) oude hertenverblijf achter de Bergdierenrots weer zichtbaar wordt. Het vlonder dat door het huidige pandaverblijf loopt, gaat namelijk door naar rechts voortaan en sluit zo aan op het pad langs de Bergdierenrots. Vanaf dit pad hebben bezoekers zicht op het perk waar Indische neushoorn Namaste haar oude dag mag slijten – voor haar dochter, Karuna, heeft Blijdorp een mooi nieuw tehuis in Peru op het oog – en zo ontstaat een compleet ‘rondje’ door de Himalaya-biotoop.
Terug naar de olifantenmannen: zij kunnen de benen strekken door de komst van een nieuw ‘olifantenviaduct’ over het bezoekerspad heen, dat leidt naar de huidige kamelenweide. Het huidige kijkpunt tegenover de Maleise Bosrand schuift, samen met de waterpartij, op naar de noordoostelijke hoek van het verblijf, waar ook ruimte ingetekend is voor een klein horecapunt. Andere kijkpunten zijn er vanuit (het openluchtgedeelte van) het Aziatisch Moeras en vanaf het manoelverblijf, die beide grotendeels ongemoeid blijven.
Wel verdwijnt de Grote Vliegkooi na dertig jaar trouwe dienst, zodat er vanaf de bullenvlakte een doorsteek gemaakt kan worden naar het bestaande olifantenverblijf. Daartoe wordt nog een oliduct neergezet in de bamboevallei. Mogelijk worden bepaalde onderdelen van de Grote Vliegkooi, zoals de waterval en hangbrug, intact gelaten, om zo een soort avontuurlijk uitzichtpunt te creëren. Wellicht dat hier nog ruimte is voor een nieuw (water)verblijfje. De aangrenzende, in onbruik geraakte Vleermuizengrot staat niet op de slooplijst vermeld, maar over de bestemming van dit gebouw is nog geen verdere informatie gegeven.
Gebruik de pijltjes om te navigeren tussen de afbeeldingen.
Het R-woord
Foto: Jop Kempkes (BB-Facebook/Beheer)
Over ingrijpende projecten gesproken: hoe zit het met de Rivièrahal? Blijdorp zit in een spagaat: de verslechterde financiële situatie van het park maakt restauratie op korte termijn nagenoeg onmogelijk, maar tegelijkertijd begint de bouwvallige staat van het gebouw problematisch te worden. Tijdelijke sluiting, hoe onwenselijk ook, is niet ondenkbaar.
Wat dit extra complex maakt, is dat de restauratie van de Rivièrahal een domino-effect heeft. Neem de François’ langoeren en Euraziatische otters uit de Chinese Tuin, wiens verblijven grenzen aan de gevel van de Victoria Serre en waarvoor dus nieuwe verblijven gevonden moeten worden. De onvermijdelijke verbouwing van de centrale hal en het Mensapengebouw van de Rivièrahal doet hier nog een schepje bovenop: wat te doen met de zwarte neushoorns, dwergnijlpaarden en westelijke laaglandgorilla’s? Blijdorp houdt in ieder geval vast aan de ambitieuze doelen van het Masterplan 2030. Externe financiering is meer dan ooit welkom.
Foto: Cor de Gier (BB-Facebook). Gorilla Nasibu.
Speculatie over de gorilla’s kan natuurlijk onmogelijk zonder het over Nasibu te hebben. Van zijn emigratie naar Nieuw-Zeeland wordt nu toch maar afgezien, na talloze vertragingen. De opstandige gorillapuber gaat in april naar het Belgische Pairi Daiza. Hier mag hij een nieuwe groep met vrouwtjes gaan leiden. En wat te doen met die andere verstoteling in Blijdorp, leeuwin Chica? Dat is helaas nog steeds niet duidelijk. De kwestie ligt bij de fokcoördinator in Denemarken. Over olifanten Trong Nhi en Nhi Linh is niks gezegd.
Dat concludeert ons verslag van de nieuwjaarslezing van de Vrienden van Blijdorp. De vereniging houdt in de winter nog meer lezingen, waar wij verder geen (uitgebreid) verslag van doen uit respect voor de betalende leden. Wil je deze wel bijwonen? En wil je bij de volgende nieuwjaarslezing zelf vragen kunnen stellen aan de Blijdorp-top? Ga dan naar de website van de Vrienden voor meer informatie over lidmaatschap!
